Πέμπτη 13 Μαρτίου 2008

Η ομορφιά είναι ναρκωτικό

Ειρηναίος Αϊμπλ - Αϊμπεσφελντ
ΒΙΕΝΝΗ
Επιμέλεια: ΟΛΓΑ ΚΟΛΙΑΤΣΟΥ koliatsu@enet.gr
Ο ερευνητής συμπεριφοράς Ειρηναίος Αϊμπλ- Αϊμπεσφελντ παρακολουθούσε επί σειρά δεκαετιών την καθημερινή ζωή των τελευταίων φυλών που ζουν στην άγρια φύση και εκπόνησε ένα είδος πανάρχαιας «γραμματικής της ανθρώπινης συμπεριφοράς». Το τελευταίο θέμα ενασχόλησής του είναι η τέχνη και στη γερμανική επιθεώρηση μιλά για την προέλευση και τον σκοπό της και την αίσθηση της ομορφιάς σε ανθρώπους και ζώα
- Η τέχνη δεν πρέπει να δίδει στον άνθρωπο τροφή για σκέψη;

«Κυρίως, πρέπει να τον κάνει να αισθάνεται καλά. Πειράματα έχουν δείξει πως η παρατήρηση έργων τέχνης -όπως και φυσικών τοπίων- συμβάλλει αποφασιστικά και στην ανάρρωση ασθενών, συντομεύοντας τη φαρμακευτική αγωγή».

- Είναι καθήκον βιολόγων να καθορίσουν τον σκοπό της τέχνης;

«Γιατί όχι; Πάντοτε έκανα συγκριτική έρευνα συμπεριφοράς για το ιδιαίτερο πολιτιστικό "στάτους" τού ανθρώπου. Εχω διατυπώσει την άποψη πως υπάρχει μια γραμματική κοινωνικής συμπεριφοράς -και σ' αυτήν περιέλαβα προσφάτως και την τέχνη».

- Κάνατε πολύ δρόμο από τα ιγκουάνα των Γκαλάπαγκος, τη μελέτη των οποίων αρχίσατε πριν από 50 χρόνια, μέχρι τον Ρέμπραντ και τον Γ. Μπόις.

«Ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα που ενδιαφέρεται για την τέχνη. Εγώ προσωπικά είχα από παιδί τη μυρωδιά της τέμπερας στα ρουθούνια, πινέλα και μουσαμάδες ήσαν κομμάτια της παιδικής μου ηλικίας στη Βιέννη, αφού η μητέρα μου ήταν ζωγράφος».

- Κάθε άνθρωπος διαθέτει εγγενή αντίληψη περί αισθητικής;

«Σίγουρα. Το γεγονός ότι παρατηρούμε και χαρακτηρίζουμε ένα ανθρώπινο κορμί ωραίο, ότι αντιδρούμε σε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ότι ανταποκρινόμαστε στη θέα ενός ανθρώπινου προσώπου -όλα αυτά δεν είναι τυχαία. Πρόκειται για προγραμματισμό».

- Υπάρχει και στα ζώα αισθητική αντίληψη;

«Οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι στην εποχή του "φλερτ" πριν από το ζευγάρωμα, μερικά θηλυκά πτηνά στολίζουν τη φωλιά μ' ένα λουλούδι, το παρατηρούν ξανά και το τοποθετούν αλλού. Ενας ιπποπόταμος έχει ασφαλώς άλλα αισθητικά κριτήρια, αλλά τα βασικά σημεία των σπονδυλωτών πιστεύω πως είναι τα ίδια».

- Ομως, αντιθέτως με τον άνθρωπο, οι πίθηκοι δεν επικοινωνούν όταν ζωγραφίζουν.

«Οχι, αλλά οι χιμπατζήδες στολίζονται! Εχω αναλάβει μερικές φορές τη φωτογραφική κάλυψη αποστολών της Τζ. Γκούνταλ και παρατηρήσαμε νεαρούς χιμπατζήδες να κόβουν και να περνούν στο λαιμό τους κληματσίδες -"λιάνες"- και να χορεύουν γύρω από θηλυκές.

- Στολίδια και «λούσα» είναι ένας προθάλαμος της τέχνης;

«Κατά μια έννοια, ναι. Χρησιμοποιούμε διάφορα αντικείμενα για να εκφράσουμε τον εαυτό μας. Η αισθητική αντίληψη πηγάζει προφανώς από μια γνήσια βασική ανάγκη. Κάποια ζώα προτιμούν σαφώς εικόνες με συμμετρίες -η αισθητική επομένως εξυπηρετεί μια διασαφήνιση, μιαν απλοποίηση στην καθημερινή ζωή».

- Ομως, η τέχνη δεν βοηθά στην επιβίωση. Από βιολογικής απόψεως, δεν είναι αληθινή πολυτέλεια;

«Τουλάχιστον, ο κομπασμός έχει λειτουργικότητα. Μ' έναν εντυπωσιακό πύργο ένας ηγεμόνας διακηρύσσει στο λαό, συμβολικά, πως διαθέτει περιουσία και μπορεί να τον προστατέψει. Οι κλασικές προσόψεις των τραπεζικών κτιρίων στη Βιέννη προδιαθέτουν την εμπιστοσύνη των πελατών».

- Εχετε μελετήσει φυλές που ζουν σε περιβάλλον άγριας ζούγκλας και δεν είχαν έρθει σε επαφή με τον δικό μας πολιτισμό. Τι μάθατε εκεί για την προέλευση και τη λειτουργικότητα της τέχνης;

«Η τέχνη έχει γι' αυτούς τους ανθρώπους ολόκληρη παλέτα από σημασίες -εξυπηρετεί την αυτοπροβολή, τον καθορισμό της περιοχής αλλά και την προστασία από κακά πνεύματα. Στις αρχές του 20ού αιώνα το αφηρημένο γνώρισε ένα άνοιγμα -άλλωστε κι η αντίληψη λειτουργεί αφαιρετικά. Κι ο κυβισμός του Πικάσο είναι αφαιρετικός. Η "Γκερνίκα" αναφέρεται στη θηρωδία του πολέμου - ένα μεγαλειώδες έργο. Ορισμένα θέματα οι θεατές τα κατανοούμε με συγκεκριμένη παρουσίαση (αυτό ισχύει και για την "Γκερνίκα"). Αλλα μας προξενούν αμηχανία. Οσον αφορά το παραδοσιακό γυμνό, οι αρχαίοι Ελληνες κι οι άνθρωποι της Αναγέννησης το κατείχαν -και δεν ήσαν νοητικώς καθυστερημένοι».

- Αναφέρεστε και στις απεικονίσεις σωμάτων επί εθνικοσοσιαλισμού, θέμα ακανθώδες.

«Στο Γ' Ράιχ χρησιμοποιήθηκαν εικόνες με παράδοση αιώνων ως συγκεκριμένο "πατρόν": με αναφορά στο αρχαιοελληνικό ιδανικό δημιουργήθηκε ένα μίγμα νεότητας, συμμετρίας κι αγνότητας. Το κακό δεν ήταν η απεικόνιση του σώματος από τον εθνικοσοσιαλισμό, αλλά το μήνυμα που συνδέθηκε μ' αυτήν. Η ηγεσία του Ράιχ χρησιμοποίησε την ομορφιά ως δόλωμα για τον αγκυλωτό σταυρό. Γενικώς, όμως, τα όμορφα ερεθίσματα, είτε πραγματικά είτε καλλιτεχνικά, επιδρούν θετικά κι απευθύνονται στο σύστημα επιβράβευσης του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η ομορφιά επιδρά ως ναρκωτικό! Δεν επιθυμώ να θέσω όρους στους καλλιτέχνες, λέω απλώς ότι η ομορφιά είναι θετική προς τη ζωή, σε ειρηνεύει».

- Ο φιλόσοφος Τ. Αντόρνο υποστήριξε πως οι καλές τέχνες έχασαν την αθωότητά τους με το Γ' Ράιχ.

«Οι καλλιτέχνες την έχασαν, όχι η τέχνη. Η κακή χρήση της ομορφιάς δεν πρέπει να λειτουργήσει ως καταδίκη για την τέχνη την ίδια. Η ανθρώπινη αντίληψη συντίθεται από πολλά στρώματα κι η ατομική αντίληψη είναι μόνον μια λεπτή πατίνα σ' αυτά τα στρώματα. Ο καλλιτέχνης θα 'πρεπε να δίνει σημασία στην αντίληψη των συνανθρώπων του, να δίνει βάση στην επικοινωνία».

- Ενα μέλος της φυλής Γιανομάμι της Ν. Αμερικής ή ένας Αφρικανός βουσμάνος μπορεί να καταλάβει τη σύγχρονη τέχνη;

«Ενα μέρος της, σίγουρα. Η γεωμετρικότητα του Μοντριάν παρουσιάζει ομοιότητες με τα κοσμήματα των πρωτόγονων πολιτισμών, απευθύνεται σε κάτι πολύ παλαιό και βασικό μέσα μας. Η γεωμετρία είναι οικεία σε όλους, όπως κι ο νατουραλισμός· γι' αυτά διαθέτουμε όλοι μια προσχεδιασμένη αντιληπτική ικανότητα. Αν η τέχνη το λάβει υπόψη της αυτό, θα 'χει περισσότερες πιθανότητες να γίνει παγκόσμια γλώσσα».


ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 12/10/2007

Δεν υπάρχουν σχόλια: