Κρόνιο

"Κύριε" Πολύδωρα να ποια είναι η ιστορία μερικών δέντρων που κάηκαν!!

Ο τόσο χαρακτηριστικά κωνικός και πυκνοπευκόφυτος λόφος που υψώνεται και δεσπόζει στα ΒΑ του Ιερού της Ολυμπίας και της όμορφης κοιλάδας της με τα μυθικά ποτάμια της Αλφειό και Κλαδέο, είναι ακατάλυτα δεμένος με τις παλαιότερες δοξασίες και τους θρύλους γύρω από την Ιερή Άλτι και τους πανελλήνιους αγώνες της, τα Ολύμπια.

Ο λόφος παλιότερα λεγόταν Κτούρος. Ο μεγάλος λυρικός ποιητής του 6ου αιώνα π.Χ. Πίνδαρος τον ονομάζει στον 1ο Ολυμπιόνικο, λυρική επινίκια ωδή για τους Ολυμπιονίκες, Κρόνιο όχθο ή Κρόνιο πάγο. Ο ίδιος αναφέρει πως ονομάστηκε έτσι από τον Ηρακλή μετά την ίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων. Τον Κρόνιο λόφο περιγράφει ο Πίνδαρος με το επίθετο "ευδείελος", που σημαίνει εύδηλος, δηλαδή λόφος που φαινόταν, ξεχώριζε από μακριά. Το επίθετο αυτό χρησιμοποιεί και ο λόγιος, παλιός επιμελητής Βασίλειος Λεονάρδος στο πολύτιμο πόνημά του για την Ολυμπία, γραμμένο το 1904. Ο Λεονάρδος αντλώντας πληροφορίες από τον Πίνδαρο και περιγράφοντας μοναδικά με τη γλώσσα της εποχής του το υπέροχο τοπίο της Ολυμπίας αναφέρει για "τον ευδείελον και εύδενδρον (δηλ. κατάφυτο) κωνικόν όχθον, τον της Ολυμπίας δεσπόζοντα, ονομασθέντα Κρόνιον από του Ηρακλέους". Σύμφωνα όμως με άλλη εκδοχή, ο λόφος πήρε το όνομά του από τον Κρόνο, τον προελληνικό θεό, τον νεώτερο των Τιτάνων, γιο του Ουρανού και της Γαίας, και πατέρα του Διός. Ο Κρόνος μετά την Γιγαντομαχία, λέγεται, ότι είχε καταφύγει εκεί. Μια από τις παλιότερες γιορτές προς τιμήν του Κρόνου, οι οποίες τελούνταν σε διάφορα μέρη της Αρχαίας Ελλάδας, ήταν και κείνη που γινόταν μαζί με θυσία στον Κρόνιο λόφο της Ολυμπίας κατά την εαρινή ισημερία από ιερείς, που ονομάζονταν "βασίλαι".

Ο αρχαίος ποιητής Παυσανίας, που επισκέφθηκε την Ολυμπία τον 2ο αι. μ.Χ. και περιέγραψε με ζωντάνια στα βιβλία των Ηλιακών του τα περικαλλή μνημεία, το πλήθος των αφιερωμάτων και όλα όσα σχετίζονταν με την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων, αναφέρει, πως οι Ηλείοι, όσοι ασχολούνταν να διέδιδαν τους παλιούς θρύλους και παραδόσεις, έλεγαν πως στον πρώτο βασιλέα του ουρανού, τον Κρόνο, οι τότε άνθρωποι του λεγόμενου "χρυσού γένους", είχαν χτίσει ναό του στην Ολυμπία, κι έτσι μάλλον εξηγείται πως ο λόφος πήρε το όνομά του από τον Κρόνο. Αναφέρουν ακόμη οι Ηλείοι, πως εδώ πάλεψε ο Δίας με τον ίδιο τον Κρόνο για την βασιλέια, και άλλοι, πως καθιέρωσε τους Αγώνες επειδή τον νίκησε.

Σύμφωνα με αυτούς τους μύθους, λοιπόν, στους νότιους πρόποδες του Κρονίου λόφου, υπήρχαν τα αρχαιότερα ιερά της Ολυμπίας, αφιερωμένα κυρίως σε χθόνιες, γυναικείες θεότητες, τις δυνάμεις δηλαδή της Φύσης και της ευφορίας της γης. Τέτοιες θεότητες ήταν η Ρέα, γυναίκα του Κρόνου, άμεσα συνδεδεμένη με τον μύθο, που αναφέρει, πως έσωσε τον Δία-βρέφος από την οργή του πατέρα του Κρόνου, και τον παρέδωσε για να ανατραφεί στους δαίμονες-προστάτες των μικρών παιδιών Κουρήτες από την Κρήτη. Λατρευόταν επίσης η Ειλείθυια, προστάτρια του τοκετού και των επίτοκων γυναικών. Η λατρεία της Ειλείθυιας δεν έπαψε να υπάρχει και αργότερα ως Μητέρα των θεών στο Μητρώον, κομψό ναό κοντά στο Ηραίον, του 4ου αι. π.Χ. Στους πρόποδες του Κρονίου λατρεύονταν ακόμα η Ουρανία Αφροδίτη και ο Ιδαίος Ηρακλής. Τέλος, εκεί βρισκόταν και το Γαίον, από τα πρωϊμότερα ιερά και μαντεία της Ολυμπίας, κοντά σε χάσμα του εδάφους. Το Γαίον ανήκε στην αρχαιότερη των θεαινών, την Γαία, γυναίκα του Κρόνου, μητέρα του Διός, και στην θυγατέρα της Θέμιδα.

Στην εποχή εκείνη, που το ιερό της Ολυμπίας δεν είχε ακόμη οργανωθεί και οικοδομηθεί, ανάγονται τα παλαιότερα αρχαιολογικά δεδομένα κατοίκησης στην περιοχή της, που φτάνουν ως την Νεολιθική εποχή (γύρω στα 3000 π.Χ.) και συγκεντρώνονται στα υψώματα ανατολικά του Κρονίου.
Όλες οι παραπάνω λατρευόμενες στο Κρόνιο θεότητες, παρά την επικράτηση της λατρείας του Διός αργότερα, εξακολουθούν να τιμώνται στο χώρο μαζί με τους νέους θεούς ως το τέλος της αρχαιότητας. Τα ιερά των θεοτήτων στος πρόποδες του Κρονίου αποτέλεσαν το σκηνικό των πρώτων Αγώνων, και διάφορα δρώμενα τελούνταν εκεί σαν ένα είδος αγροτικού τελετουργικού. Έτσι, το Κρόνιο αποτελεί ουσιαστικά το βόρειο τμήμα με τις πανάρχαιες λατρείες, που συνοδεύουν σε όλη τη διάρκεια της μακράς ιστορίας του τον μεταγενέστερο ιερό χώρο της Ολυμπίας, την Άλτι.

Στις αρχές του 7ου αι. π.Χ. αναμορφώνεται σχετόν ολοκληρωτικά ο χώρος του ιερού, που μέχρι τότε αποτελούσε άλσος δεντροφυτεμένο με τη μορφή τεμένους, διάσπαρτο από βωμούς όπου λατρευόταν και ο μυθικός ήρωας - οικιστής Πέλοπας, στο Πελόπειον.

Η περιοχή νότια του Κρονίου ισοπεδώθηκε και για τη διαμόρφωσή της χρησιμοποιήθηκαν οι στάχτες του βωμού και πολλά από τα παλιότερα αφιερώματα. Στα τέλη του ίδιου αιώνα και στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. αρχίζει η έντονη οικοδομική δραστηριότητα στο ιερό, που συνεχίστηκε σχεδόν αδιάκοπα ως το τέλος της αρχαιότητας. Ταυτόχρονα με την ανέγερση του Ηραίου, διαμορφώθηκε κλιμακωτό άνδηρο στους νότιους πρόποδες του Κρονίου, πιθανόν για την προστασία των κτιρίων ως την είσοδο του Σταδίου, όπου τον 6ο αι. και μετά κτίστηκαν οι "Θησαυροί", ναόσχημα κτίρια-αφιερώματα των ελληνικών πόλεων της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας στο ιερό της Ολυμπίας. Στα Ρωμαϊκά χρόνια το άνδηρο κοσμήθηκε με την ανίδρυση του Νυμφαίου, το οποίο οικοδομήθηκε με έξοδα του σοφιστή και πλούσιου ευεργέτη Ηρώδη του Αττικού. Πίσω από το άνδηρο με τους Θησαυρούς υψώνεται ο ψηλός αναλημματικός τοίχος του Κρονίου, που αποτελεί και το βόρειο τμήμα του περιβόλου του ιερού της Ολυμπίας.

Ανάμεσα, μάλιστα, στο Θησαυρό των Σικυώνων και στο Ηραίο, υπάρχουν τα λείψανα ναΐσκου αφιερωμένου στην θεότητα Ειλείθυια που αναφέραμε πιο πριν. Αυτή λατρευόταν στον ίδιο χώρο με τον Σωσίπολι. Ο Σωσίπολις ήταν δαιμονική θεότητα με μεγάλη δύναμη, όπως φαίνεται απο τη μεγάλη σημασία που είχε ο όρκος προς αυτόν, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, κι από τον μεγάλο σεβασμό που είχαν για το χώρο όπου λατρευόταν. Δεν ήταν κοινός ήρωας, αλλά μια τοπική μορφή του Διός-παιδιού και λατρευόταν σ' αυτή την περιοχή του Κρονίου. Στην ίδια περιοχή, όπως είπαμε, υπήρχε η λατρεία του θεϊκού πατέρα Κρόνου - ίσως στην κορυφή του ίδιου του λόφου, και της μητέρας Ρέας. Τις παλιότερες λατρείες των Πισατών, που ήταν οι πρώτοι κύριοι του ιερού της Ολυμπίας, τις σεβάστηκαν οι νεώτεροι κύριοί του οι Ηλείοι. Τη λατρεία μάλιστα του Σωσίπολι την μετέφεραν στην πρωτεύουσά τους την Ήλιδα.

Ο Πίνδαρος μνημονεύει πως οι λατρείες της Άλτεως φαίνεται να είχαν για πυρήνα ένα σπηλαιώδη χώρο, που τον ονόμαζαν κάποτε "ιδαίον σεμνόν άντρον", στα κράσπεδα του Κρονίου, "εν μέσω των Θησαυρών και του όρους", όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Παυσανίας αργότερα. Ο Πίνδαρος που συνέθεσε θαυμάσιες επινίκες ωδές για τους νικητές των πανελλήνιων αγώνων και έγραψε 14 για τους Ολυμπιακούς Αγώνες (Ολυμπιόνικοι), γράφει χαρακτηριστικά στον 1ο Ολυμπιόνικο δοξαστικό ύμνο για τον Πέλοπα, τον πρώτο νικητή στην αρματοδρομία:

Κι εγώ να δοξάσω τον αρματοδρόμο νικητή
με ύμνο Αιολικό, χρέος μου
τόχω και ξέρω πως άλλον
δεν έχω καλύτερο
σε στοχασμό και με δύναμη
με τέτοιου ύμνου να τον δοξάσω λαξεύματα.
Θεός προστάτης νοιάζεται
Τις έγνοιες του Ιέρωνα,
Κι αν η προστασία του δεν σ' εγκαταλείψει
Πιο γλυκό ακόμη ελπίζω πως θα βρει
Δρόμο το τραγούδι μου
Να σε δοξάσει νικητή στον όμορφο Κρόνιο λόφο.

Ο παλιός αρχαιολόγος Νικόλαος Κυπαρίσσης σε μια μοναδική ποιητική συλλογή του με τίτλο "Ολυμπιακά" του 1927 αφιερώνει με απαράμιλλο λυρισμό ολόκληρο ποίημα στον Κρόνιο Λόφο της Ολυμπίας και τον τιτλοφορεί "Το παράπονο του Κρονίου". Όλο το ποίημα είναι μια προσωποποίηση του λόφου που από τα πανάρχαια χρόνια στέκει στην ίδια θέση, μοναδικός σιωπηλός μάρτυρας όλων των δραματικών ιστορικών γεγονότων που συνέβησαν στην Ιερή Άλτι, μέχρι τότε που απ' τα χώματα του ίδιου κι απ' τις πλημμύρες του Αλφειού και του Κλαδέου σκεπάστηκαν για αιώνες τα ονομαστά ερείπια. Το Κρόνιο μιλά και σκέφτεται τα περασμένα, θλίβεται που οι αρχαίες ένδοξες μέρες έφυγαν,, αλλά και χαίρεται αφάνταστα όταν η αρχαιολογική σκαπάνη τα ξαναφέρνει στο φως.

Τη θαυμάσια θέα των ερειπίων της Άλτεως από το Κρόνιο πολλοί περιέγραψαν και απαθανάτισαν στις πρώτες λιθογραφίες του 18ου και 19ου αιώνα. Στα 1766 ο Richard Chadler ανακαλύπτει τον ιερό τόπο της Ολυμπίας και ένθερμα τον απεικονίζει σε μια λιθογραφία. Πριν τη σκαπάνη το τοπίο της είναι το Κρόνιο και ο πολύβουος μυθικός Αλφειός που το αγκαλιάζει. Τα δύο αυτά στοιχεία της Ολύμπιας φύσης γίνονται από τότε το σήμα κατατεθέν, η φυσιογνωμική ταυτότητά της στο πέρασμα του χρόνου. Ανάμεσα στο Κρόνιο, τον Αλφειό και τον παραπόταμό του Κλαδέο οι μεταγενέστερες απεικονίσεις αποδίδουν και τα ερείπια του περικαλλούς ιερού.

Λίγο αργότερα, στους χρόνους της Ελληνικής Επανάστασης, η Γαλλική Ερευνητική Αποστολή του Μορέως υπό τον Γάλλο αρχιτέκτονα Abel Blouet ανακαλύπτει και πρωτοφέρνει στο φως τον Ναό του Διός. Στα 1875 θα αρχίσουν πλέον και οι συστηματικές ανασκαφές στην Άλτη από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, που συνεχίζουν λαμπρό έργο μέχρι σήμερα.

Συγκινητικά είναι τα λόγια με τα οποία ο διακεκριμένος λόγιος και πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής Δημήτριος Βικέλας, περιγράφει τις εντυπώσεις του από την πρώτη του επίσκεψη στην Ολυμπία, μια δεκαετία περίπου αργότερα, σε επιστολή του, που έγραψε στον Πύργο στις 28 Απριλίου του 1844:
"Ότε από του Κρονίου λόφου βλέπεις τα ερείπια των ναών, των παλαιστρών, των αναθηματικών μνημείων, απλούμενα υπό τους πόδας σου ως εις χάρτην υπερμεγέθη, νομίζεις ότι αναζεί ενώπιόν σου πάν ό,τι μέγα και ωραίον υπήρξεν εις την Αρχαίαν Ελλάδα".

Πηγές
- B. Λεονάρδος, Ολυμπία, Αθήνα 1901, σελ. 8.
- Ν. Παπαχατζή, Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησης, Ηλιακά, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1979, σελ. 225-6, 255, 273, 375.

Απόπ τη σελίδα: http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=Blog&file=page&blogger=theog
28 Αυγούστου 2007, 09:57