Σάββατο 22 Νοεμβρίου 2008

H Kόκκινη Bίβλος των απειλούμενων φυτών

ΔHMHTPIOΣ ΦOITOΣ
Ομότ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

ΣTHN EIΣAΓΩΓH της βαρυσήμαντης αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (28 Οκτωβρίου 1982) για τον «Παγκόσμιο καταστατικό Χάρτη για τη Φύση» αναφέρεται μεταξύ άλλων: «Ο άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τη γνώση, για το πώς θα διατηρήσει και θα επαυξήσει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη Φύση, έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων, προς όφελος των σημερινών και των μελλοντικών γενεών» (Νέζης, 1992).

Kαμπανούλα του Pέιζερ (campanula reisseri). Σπάνιο είδος, στενότοπο ενδημικό στα νησάκια Γιούρα και Kυρά Παναγιά που βρίσκονται στο Eθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων.

Οι γραμμές αυτές αποτελούν την πεμπτουσία της μέριμνας που οφείλει ο άνθρωπος προς τη Φύση και συγχρόνως αποτελούν το προοίμιο της αρχής της αειφορίας. Είναι δε τόση η σαφήνειά τους, ώστε, νομίζουμε, περιττεύει κάθε άλλος σχολιασμός. Ας περιορισθούμε, λοιπόν, στο επί μέρους θέμα, στο οποίον είναι αφιερωμένο το παρόν τεύχος.

Είναι γνωστός ο πλούτος της ελληνικής χλωρίδας, όπως επίσης και το εντυπωσιακό ποσοστό των ενδημικών ειδών της. Σχετικά στοιχεία, άλλωστε, αναφέρονται στα άρθρα αυτού του τεύχους. Δεν είναι, όμως, επαρκώς γνωστό ότι πολλά από τα σπάνια είδη, που δεν είναι απαραιτήτως ενδημικά, απειλούνται με εξαφάνιση ή κρίσιμο περιορισμό των πληθυσμών τους. Παραμένει, συνεπώς, πάντοτε η ανάγκη θεμελιωμένης επιστημονικής γνώσεως και ακριβών πληροφοριών σε ό,τι αφορά τα πραγματικώς απειλούμενα είδη της ελληνικής χλωρίδας, καθώς και η αδιάλειπτη παρακολούθηση της πορείας τους. Και είναι γεγονός ότι προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει, ιδίως τα τελευταία χρόνια, αξιοσημείωτες προσπάθειες, μεμονωμένες ή συλλογικές. Σπάνια είδη της ελληνικής χλωρίδας, των οποίων οι πληθυσμοί βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση, είναι δυνατόν, λόγω κυρίως των ανθρωπίνων επεμβάσεων, να μεταπέσουν στην κατηγορία των κινδυνευόντων. Oπως άλλα είδη, τα οποία εθεωρούντο εξαφανισμένα, απεδείχθη, με τις επίμονες ερευνητικές αναζητήσεις, ότι εξακολουθούν να επιβιώνουν.

Πλημμελής προστασία

Συγχρόνως, όμως, επανέρχεται η διαπίστωση ότι όσον οι πληθυσμοί των σπανίων ειδών μένουν αδιατάρακτοι από τις ανθρώπινες επεμβάσεις, κατορθώνουν να επιβιώνουν στη μοναξιά τους! Το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που παρόμοια σπανιότατα είδη, μετά την επανεύρεσή τους, προκαλούν το ενδιαφέρον ερασιτεχνών αλλά και επιστημόνων Βοτανικών για τη συλλογή τους. Βεβαίως, πολλά, αν όχι τα περισσότερα από τα ενδημικά ή σπάνια είδη της χλωρίδας μας απαντούν στους Εθνικούς Δρυμούς ή σε άλλες κατηγορίες προστατευομένων περιοχών και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η προστασία τους εκεί είναι εξασφαλισμένη. Λυπούμαι να πω ότι, άλλοτε από την έλλειψη κανονισμών λειτουργίας των Δρυμών μας, άλλοτε από την πλημμελή φύλαξή τους ή την άγνοια των υποχρεώσεων των επισκεπτών, η αυτονόητη προστασία των εν λόγω ειδών κάθε άλλο παρά ικανοποιητική μπορεί να θεωρηθεί. Δεν υπεισέρχομαι στα της ελληνικής νομοθεσίας, η οποία αναφέρεται στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Διαβάζοντας, όμως, το πρόσφατο τεύχος του ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο «Προστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης» (Αθήνα, 2003) και για τα όσα πρόκειται να νομοθετηθούν σε συνδυασμό με τους ισχύοντες Νόμους ή Προεδρικά Διατάγματα, δημιουργείται η εντύπωση ενός κυκεώνα. Ας αναμένουμε όμως το τελικό αποτέλεσμα.

Τι λείπει, λοιπόν, και μένει αναποτελεσματική κάθε προσπάθεια της Πολιτείας και των άλλων φορέων που ασχολούνται με την προστασία της βιοποικιλότητας της χλωρίδας και της πανίδας του τόπου μας; Λείπει η επαρκής ευαισθητοποίηση των πολιτών, λείπει η γνώση. Και είναι μεν αλήθεια ότι οι διάφορες περιβαλλοντικές εταιρείες, οργανώσεις, τα Μουσεία Φυσικής Ιστορίας κ.λπ. έχουν συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση. Επιβάλλεται, όμως σήμερα, ως οικουμενική αξία, η οικολογική-περιβαλλοντική εκπαίδευση των νέων μας από το Δημοτικό Σχολείο μέχρι το Πανεπιστήμιο. Για τη Φύση και τον άνθρωπο. Και τούτο δεν αποτελεί σχήμα λόγου, αλλά ιστορική αναγκαιότητα.

Eνα βιβλίο για τα σπάνια φυτά

Yδατογραφία του Γιώργη Bαρλάμου από την εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του Nικηφόρου Bρεττάκου «H φιλοσοφία των λουλουδιών», Aθήνα 1988.

Σε ό,τι αφορά τη γνώση μας, ειδικώς στα θέματα προστασίας της χλωρίδας μας, έχουν γίνει, όπως σημειώνεται και στην αρχή του άρθρου μας, αξιοσημείωτες πρόοδοι, μεμονωμένες ή συλλογικές. Θα αναφέρουμε μία συλλογική προσπάθεια με το έργο «The Red Data Book of rare and threatened plants of Greece», το οποίο εκδόθηκε το 1995 και είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας 31 επιστημόνων, Ελλήνων & αλλοδαπών. Η μετάφραση του τίτλου στα ελληνικά είναι: «Βιβλίο ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της Ελλάδος». Η εκπόνησή του ανετέθη στο Εργαστήριο Βοτανικής του Πανεπιστημίου Πατρών από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF), το οποίο το χρηματοδότησε με τρόπο γενναιόδωρο, ενώ το δικαίωμα της αποκλειστικής εκμεταλλεύσεώς του, εκτός των φωτογραφιών, ανήκει στο WWF-Ελλάς. Ο σκοπός της εκδόσεως του «βιβλίου των ερυθρών δεδομένων» ήταν να αποτελέσει μία πρώτη, σοβαρή προσέγγιση του θέματος των σπανίων και απειλουμένων ειδών της ελληνικής χλωρίδας και να προτείνει μέτρα προστασίας τους. Περιελήφθησαν σ' αυτό 263 είδη, κατανεμημένα σε τέσσερις κατηγορίες σύμφωνα με την ορολογία της IUCN, ήτοι εξαφανισμένα, κινδυνεύοντα, απειλούμενα και σπάνια. Το βιβλίο, από την άποψη του αριθμού των ειδών των ανωτέρω κατηγοριών, δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες. Απαιτείται η συμπλήρωσή του, αλλά και η ενημέρωσή του με βάση τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα.

Το γεγονός ότι η έκδοση του βιβλίου έγινε μόνο στην αγγλική γλώσσα, περιόρισε ασφαλώς τη δυνατότητα να διαβασθεί από το ευρύ ελληνικό κοινό. Πάντως, παρόμοια βιβλία με επιστημονικώς θεμελιωμένα στοιχεία θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα όχι μόνο στους Βοτανικούς, αλλά και στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας, στις περιβαλλοντικές οργανώσεις, τους δασολόγους, τους μελετητές διαχείρισης των διαφόρων περιοχών της χώρας κ.λπ. Εάν θέλουμε, βέβαια, να ξέρουμε τι πρέπει να προστατεύουμε.

H γνώση είναι δύναμη

Πέρασαν περίπου οκτώ χρόνια από την έκδοση του «βιβλίου ερυθρών δεδομένων για τα σπάνια και απειλούμενα φυτά της Ελλάδος» το οποίο, νομίζουμε, έχει ήδη εξαντληθεί. Και στο εν τω μεταξύ διάστημα δεν μας εδόθη, δυστυχώς, η οικονομική δυνατότητα για την έκδοσή του στα ελληνικά, αλλά ούτε και για τη συμπλήρωσή του. Παραδίδοντάς το, όμως, στον αναγνώστη, διατηρούμε την ελπίδα ότι του δώσαμε την ευκαιρία να προσεγγίσει τον κόσμο των φυτών με αγάπη και να εκτιμήσει την ανάγκη προστασίας τους. Αν αυτό έγινε, έστω εν μέρει, τότε ο αντικειμενικός στόχος αυτής της πολύμοχθης εκδόσεως θα έχει επιτευχθεί. Και ελπίζουμε, ακόμη, ότι η επιγραμματική προτροπή που αναφέρεται στο εσώφυλλο του βιβλίου δεν επέρασε απαρατήρητη: «Η γνώση είναι δύναμη. Χρησιμοποίησε τη δύναμη αυτού του βιβλίου για τη διαφύλαξη της βοτανικής κληρονομιάς της Ελλάδος και όχι για να την καταστρέψεις». Γιατί, κανένας Νόμος δεν είναι αρκετός να προστατεύσει τη Φύση καλύτερα από το συνειδητό ενδιαφέρον του πολίτη.

Βιβλιογραφία:

Ν. Νέζης, «Το ανθρώπινο περιβάλλον - Αρχές και τρόποι προστασίας», Πιτσιλός, Αθήνα 1992.

Phitos D., Strid A., Snogerup S. & Greuter W. (ed.): «The Red Data Book of rare and threatened plants of Greece», K. Michalas, Athens, 1995.

Από τη σελίδα: http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_2_31/08/2003_1285295



Δεν υπάρχουν σχόλια: